BIJ DE PRESENTATIE VAN DE HELIAND

Toen diverse vertalers in 2012 klaar waren met hun versie van de Heliand, nodigde Anne van der Meiden mij als algemeen secretaris van de Raad van Kerken uit om de eerste exemplaren in ontvangst te nemen in de Plechelmuskerk in Oldenzaal. Ik heb versies in ontvangst genomen van de Heliand in het Twents, in het Oudsaksisch, in het Gronings, in het Achterhoeks, in het Munsterlands. Ik ben daarmee wellicht één van weinigen die alle versies in één klap bemachtigde. Bij de ontvangst heb ik een woord in het Saksisch gesproken. Toevallig kwam ik bij het opruimen van mijn digitale archief de tekst in een fonetische versie geschreven weer tegen. Omdat er weinig in de streektaal verschijnt besloot ik de tekst - ongecorrigeerd door mensen die de IJsselakademie-versie schrijven - op het net te zetten. Bij dezen, een tekst van mei 2012. 


HELIAND

 

’t is moai dawwe hier in ’t wi’jhuus bin. Dit is de plekke woar disse boekn thuuseurn. Veurdet se uutereikt wun, sak d’r iets over seegn. Ik doe det in ’t Kaampers. Kampn is een Anzestad nog net an ’t raantien fan ’t Saksisch gebied.

 

Ik feliciteer de auteurs van dit mooie Eliandproject. ’t Is kloar. Allereerst de peetvader Anne van der Meiden. It is an alderbästense ampartigheid, det ie 81,82 winters old so iets presteern. It aontal boekies bost mar an en an. Ik feliciteer daandere auteurs. Mensen veur ’t Gronings, Achterhoeks, Munsterlands. Ok organisaties als de Twentse Welle. En ik feliciteer ons allemaole met een skrift waar je intellectueel van kunne slikkerboarden. Disse uutgave helpt oons bi’j it begriepen fan de inkulturasie.  Doar wuk nog iets over seegn. 

 

En ’t giet dus umme d’ Eliand, letterluk: de Redder. In ’t Ebreeuws: Jehosjua. In ‘t Kampers: d’Eiland. It is een van de oldste boekies met ut verhaal van Jezus uut de vier evangelies. Maar dit is in elkaar eskeum. Een monnik 830 winters na Christus ef et eskreem. ’t Is een soort gedicht. It is merakels mooi um te zien welke woorden de dichter gebruukt en welke beelden umme ut de minsen een bietien uut te leggn. Dan bin’k bi’j ’t punt: wat is’t inculturasie?

 

Wat is’t?

 

Loak een veurbeeld geem. Ik ben op – e –groeit op een boerderi-je. D’r was maar één leeftiedgenoatien in de buurte. Jan. En ik weet nog det ik dr veur de eerste keer mog speuln. Mien mo at mien goed op ’t atte drukt: ‘Aj dr bin, muj de skoen uutdoen. Ok in de keuken’. Toen ‘k dr was dorsn ik niet noar binnen. Ik kont mien niet veurstelln. Maar toen de vrouwe mien kwam ophaaln en ik sage det sie sokkn anhadt, sek: ‘Sak hier mien skoenn maar neerzettn bi’j de deure’. ‘Doe det maar’, sei se. ‘Now en toen wis ik ’t zeker, det it gien moskee was, maar det se toch de skoenn uutdeen’. Later begreep ik, det ‘skoenn uuttrekkn’ inculturasie was. We gebruukn self thuus det deftige woord niet; wi’j seegn: ‘Ie mun oe een bietien anpassen’.

 

Ik ben det daarna vaker tegengekomen. Bijvoorbeeld in mien wark veur de Raad van Kerken. Ik make wel ies een veurstel veur oons bestuur, det bin allemaole mensen uut de karke. En dan bink soms een bietien te zakelijk. Dan proat ik over ‘marketing’ en over ‘imago’. Karkbestuurders – det fergeet ik dan – aln doar niet van. Sie loatn mien wel uutpraotn, maar sie stemmn teegn. Mien sekretaresse seg dan: ‘Ie mun ‘t niet em over ‘marketing’, maar ie mun det noemen: ‘onze missionaire roeping’. En as ’t over ímago’ giet muj niet seegn: ‘Ik denke det God det mooi vindt’. Sie ef geliek, Mien sekretaresse. Ik wete now det det inculturasie is.  Al gebruukn we self op kantoor det deftige woord niet; wi’j seegn: ‘Ie mun oe een bietien anpassen’.

 

‘Anpassen’ is letterlijk kiek of ’t bi’j oe lichaam past, aj nie-je kleern ekocht em. En as tniet goed is, passie de klearn an, maak ie ’t op de goeie moate, sodet it goed umme it lichaam sluut; asof it dr veur emaakt is. Det is ’t met inculturasie as ’t over de biebel giet. Dan passie de inald een bietien an umme deselde gedachte over te brengn. Zo dut de Heliand moeite umme ’t evangelie toegankelijk te maakn veur mensen. De skriever ef it niet over ‘Nazareth’, want dan weetn de mensen niet woaran ze muttn denkn; ij ef it over  ‘Nazarethburcht’. En dan denkn ze an Singraven en dan snappn ze ‘t. En ij ef ’t niet over ‘discipelen’, maar over ‘gesellen’. Dan denken ze an mensen die in de gilden een vak mossen leern of onder een landsheer warken en dan snappn ze ‘t. 

 

Wat ej d’r an?

 

De uutdrukking seg: Andersmans boeken bint duuster te leesn. Deur an te passen begriep ie God beter, en oeself en de ander. Inculturatie is nodig. As theologie niet incultureert, kump it niet tot leem, giet ut nans meer over. Inculturatie is dus: integratie van geleuf in de cultuur. Aj’ later teruggeleesn oe se die anpassingen emaakt ‘em begriep ie oe cultuur ok beter. Aj de Eliand leesn kump oe eign cultuur dichterbi’j. Want wi’j leem it leem vooruut, maar wi’j begriepn it leem deur terugge te kiekn (Kierkegaard). Aj ’t goeie woord em, kant anzuten. It begint met een gedachte. Een gedachte wordt een woord. Een woord wurdt een daad. Een daad wordt een gewoonte. Een gewoonte wordt een karakter. Karakters wurdn een cultuur. Woorden beheuren bi’j it DNA fan een cultuur. De Eliand heurt bij it DNA van Oost-Nederland en West-Duutsland.

 

Ik noeme één veurbeeld van inkulturasi. De skriever dut moeite umme de boodskap logisch te maakn veur de mensen. It valt op oe vake ij seg det de boodskap met wieseit te maakn ef Eijs eg bijvoorbeeld an ’t ende van de bargrede: ‘Je wint aan wijsheid, als je de woorden hoort’. . …. Mensen die belangriek bin, bin ok wies. Maria is wies. Zacharias is wies. Johannes is ‘woordenwijs, met een geweldig verstand’.

It begrip ‘Wiesheid’ kump vele vaker veur in de Heliand as in de biebel. De betekenis in ’t Saksisch is ok iets breder. It betekent soiets as: ‘Praktisch wies’. De Amerikanen zegn: ‘Streetwise’. Wij  van’t platteland noeme it ‘boerenwiesheid’. Maar in ’t Saksisch giet die wiesheid nog farder. It hew ok met gevuul te maakn. Wi’j em t’ok over ‘wies ween met iemand’. Dan bedoeln we: gek ween met iemand. So stiet ut ok in de Groninger bibel as God bi’j de deup zeg: ‘Ie bin mien lieve zone, woar ik zo wies mee bin’. En in de Twentse varsie van de Heliand: ‘Hee was slim wies met Um, den leefsten van alle leu’.De bibel self zeg: ‘Wees dan veursichtig as een slange en aargeloos as een doeve’. De Eliand ef ’t iets makkelijker emaakt: ‘Loat oenen geest zo slauw wean as de gelle slang, de boonte adder, den van wiedten gevoar en onroad vernemp’.    

 

Mag ik dat onderstrepen met een laatste citaat uit de Heliand. Ik mut it eem inleiden. Ik marke in mien wark veur de Road van Karken det West-Europa aanders is as aandere laanden. Eigenluk gien staatsbestel, maar meer een familiebestel. In de voorchristelijke middeleeuwen vind je wat je nog in bijvoorbeeld het midden-oosten vindt, namenlijk dat de morele beginselen alleen binnen de eigen kring van verwanten geldt. Dan giet it over de bargrede. Dan in Heliand de hele mensheid als één sibbe voorgesteld, slaat de dichter een brug tussen traditionele en nieuwe waardenstelsel. (1436): ‘Verdiepen wil ik nu, verder vervullen, wie vijandschap koestert jegens een ander, innerlijk vertoornd is, verbolgen in zijn borst – broeders zijn allen, een zalig Godsvolk, in een sibbe verenigd, in één maagschap…’.

 

Tot slot

 

Ik komme tot een afronding. De Heliand is kloar in vijf talen. Wi’j konn now de eerste Eliand leesn en een paar vertalingen en det is luxe; siej makkelijker verschiln; we kiekn makkelijker in een spiegel. Dr bin overeenkomsten en verskilln; en det set an ’t denken. Ik ben meer man geworden deur mien vrouwe. Ik ben meer Saks geworden doordat ik in Friesland heb gewoond. Ik ben meer West-europeaan geworden doordat ik Indonesiërs heb ontmoet. Disse boeken helpn ons beter bewust te worden van wie we zijn.

 

Dus mowwe it straks allemaole koopn. Loat oe neugn.