Foto: Het bm bijeen

Witte vlekken op kerkelijke kaart

Kan je als kerk accepteren dat er witte plekken zijn op de landkaart van Nederland waar geen protestantse gemeente te vinden is? Daarover sprak het breed moderamen van de classis Overijssel-Flevoland op 13 juni 2025.

Het rapport ‘Kerk 2025: Waar een Woord is, is een weg’ introduceerde het idee van ‘open plekken’ op de kaart van kerkelijk Nederland. Het idee is een breuk met het kerkelijk denken van 1816 en een terugkeer naar de situatie die gold sinds de synode van Emden (zestiende eeuw). Witte plekken zijn dan gebieden waar de verantwoordelijkheid voor het kerkelijk leven direct onder de classis valt.

Jan-Dirk Wassenaar, scriba van de classis, sprak in een bezinning aan het begin van de vergadering over de theologische basis van de geografische gemeente. Hij sprak er over naar aanleiding van het begin van de eerste Petrus-brief waar het woord ‘parepidemois’ staat, verwant met het woord ‘paroikos’, waar het woord ‘parochie’ van is afgeleid. Het gaat dan echter niet om een territoriaal beginsel, maar om een groep van mensen in algemene zin, eigenlijk juist om mensen die ‘naast een huis wonen’, dus vreemdelingen. De Bijbel geeft geen aanleiding om het geografische beginsel als uitgangspunt voor kerkstructuur te nemen.

De secularisatie impliceert dat er tegenwoordig steeds meer plaatsen komen waar het kerkelijk leven onder druk staat. Veel druk kan worden weggenomen als gemeenten fuseren. Maar die mogelijkheid is niet altijd aanwezig. In zo’n geval zijn er situaties denkbaar waar ‘witte plekken’ ontstaan. De kerkorde veronderstelt in ord. 2.9.4. dat de classis in zo’n situatie de verantwoordelijkheid neemt en in overleg met de gelovigen ter plaatse beziet hoe het kerkelijk leven dan wel vorm kan krijgen. Daarbij zijn allerlei variaties mogelijk: van integratie met een buurgemeente tot de vorming van een huisgemeente of zelfs een oplossing in oecumenisch verband.

Verschillende bm-leden drongen aan op een actieve rol van het breed moderamen in dezen. Soms kan je met een missionaire inslag een nieuwe planting ontwikkelen. ‘Je verlangt naar predikanten met een IZB-achtige benadering’, zei iemand. ‘Ik zie wel iets in een leefgemeenschap die verantwoordelijkheid neemt voor het geloofsleven ter plaatse’, aldus een ander. ‘Niks doen is geen optie’, zei een adviseur van het bm, met verwijzing naar enkele plaatsen waar het niet meer lukt een kerkenraad te vormen en wekelijkse diensten te beleggen.

De voorzitter stelde de vraag hoe men ‘witte vlekken’ moet definiëren. Gaat het om een plaats waar geen of te weinig leden gevonden worden? Gaat het om een plaats waar geen ambtelijke verantwoordelijkheid wordt genomen? Of gaat het om een plaats waarvan de postcodes niet meer in het systeem van de landelijke ledenadministratie voorkomen?

Er werden enkele voorbeelden aangehaald waarin de classis een sturende rol heeft genomen. Daar komen allerlei emoties bij kijken, vertelde de adviseur dienstverlening, die vanuit een andere classis een casus inbracht, waarbij je merkte dat ook de classicale vergadering zelf – die over opheffing besluit – moeite heeft met het invullen van de verantwoordelijkheid.

Visitatie

De vergadering sprak over drie plaatsen waar de visitatie actief is. Er kwam ook een perspublicatie aan de orde, van een nieuwe groep ‘lotgenoten’. De tekst werd geëvalueerd.

Het bm besprak diverse concrete vragen vanuit gemeenten. Een aanvraag voor structurele hulpdiensten werd gehonoreerd.

Een aanvraag om dispensatie voor een ambtsdrager na twaalf dienstjaren werd terugverwezen; in het oude hervormde kerkrecht kon de meerdere vergadering daarvoor dispensatie geven, maar in het nieuwe pkn-kerkrecht is dat niet meer mogelijk. Wel kan iemand nog een half jaar doorwerken als er geen opvolger is gevonden en als adviseur kan je een college nog langer bijstaan.

Het bm stemde in met een plan om de vertegenwoordigers van grote plaatsen in het najaar een keer bij elkaar te roepen.

De landelijke synode had een brief gestuurd om het beleid rond de verlening van preekconsenten nog eens tegen het licht te houden. Het bm zag geen reden het beleid daarin te veranderen, nadat eerder de koers in verruimende zin opnieuw was geformuleerd.

Een deel van de archieven zal binnenkort naar Zwolle worden gestuurd.

De kerkenraden in de ringverbanden Hardenberg (twee vacatures) en Ommen krijgen de vraag om een afgevaardigde naar de classis voor te dragen. Er is ook een vacature voor de generale synode (ouderling-kerkrentmeester).

Een gedelegeerde aan een kerkenraad zal mogelijk langer blijven werken in de gemeenten met te weinig kerkenraadsleden.

Het bm maakte kennis met Evelien Vrolijk. Ze is de nieuwe adviseur dienstverlening voor Overijssel-Flevoland. Ze doet dat werk ook in Groningen-Drenthe en in Fryslân. Ze is tien jaar in dienst van de PKN en vertrouwd met de classis Overijssel-Flevoland uit de tijd dat ze diaconaal consulente was. Ze woont in Haule, is geboren in Hengelo en getogen in Almelo. Ze is beschikbaar als intermediair tussen de dienstenorganisatie en de classis.