Column over taalvernieuwing 

Column voor RTV-Oost, uit te zenden op 8 maart 2020 in het kader van ‘maart-dialectmaand’. De tekst is fonetisch geschreven.

Dialect

De moand maart is veur RTV-Oost dialectmoand. Ik wolle mien doar bi’j ansluutn. Ik wolle fandage een vörke breekn veur verni’jing van de streektaal. 

Ik probere bi’j een preutien in de streektaal altiet wat woordn te gebruukn die de mensn niet kenn. Olde woorden en ni’je woorden. Ut woord ‘voel’ was frogger in de landbouw gewoon. ‘Door lagie veur old voel’ wol seegn ‘ut-e-teld’. En ‘veur old voel laotn liggn’ wol seegn: ‘dr niks meer mee doen’. Wi’j kenn det woord ‘foel’ niet meer En weetn niet det ut ut woord was fan de naogeboorte fan een koe. Dus detgene wa’j niet meer gebruukn.  

So bin dr meer woorden verdweenn. ‘Weet ie nog wat een stadsjantien’ is? Een ambtenaar van de gemeente. Een ‘stoetaspel’? It is iemand die niet zo aandig is. En een ‘dooievissiesvreter’? Een saaie piet. ‘Skrikdroad’, kenne det? ‘Stroomdroad’.  

Woordn laotn zien wat we belangriek vindn. Wi’j in ’t oosten van Nederland staon bekend umme oonze gemoedelukeid. Doar ewwe veule woordn veur. ‘tammé’, det betekent ‘straks’. ’t Kumt straks wel. Wi’j lettn op de intimi. Ewwe een speciale uutdrukking veur: ‘good volk’.  Research and development? Noemn we ‘knooin’. Biddn neemn we ok de tiet veur en noemn we ‘stille wean’.  

Ik lese vake in woordenboekn fan Vlaams en Fries en Zuudafrikaans. Doar kommie ok mooie utdrukkingen teegn. Zuid-Afrika nuumn ze een mooie vrouw: pragtige vrouw. Det is wat. En een mooie man, heel apart, now suj denk een pragtige man, maar sie seegn een ‘oulike man’. Ie snapn det ik det as adolescent op leeftiet een mooie uutdrukking vinne. En in ’t Fries noemn ze een fout ‘een flater’.  Maar een fout in ut Algemeen Beschaafd Fries noemn ze gien flater, maar ‘min Frysk’, ut Frysk van een mindereid. Vlamingen em ok van die woordn. ‘Duimspijkers’ klinkt toch veel meer dan ‘punaises’ en ‘afzuiger’ heeft iets vulgairs als je het vergelijkt met ‘dampkap’.

So stell ik mien veur det wi’j in ’t nedersaksisch eign woordn ontwikkeln. Bi’j veurbeeld veur sociale media. Een woord as ‘gesichtsbuukien’ veur ‘facebook’. Een woord as ‘kuierdeusien’ veur ‘GSM’. ‘Beslispine’ veur ‘keuzestress’. En een ‘droadwaagn’ veur ‘een Tesla’.

En ok de uutdrukkingn kuwwe wel wat anpasn. Iets minder biebel. De uutdrukking ‘die hef ja Mozes en de Profeten’ kan niet meer. Det betekent: IJ ef genog geld. Det muts o iets wordn as: ‘det is ja een neefien van Van der Most’. En de uutdrukking: ‘Det giet dr in as een biebel, as Gods Woord, in een alderling’snappn mensen niet meer. Loawwe dr fan maakn: ‘Det giet dr in as an foltooid-leem-pillichien in een D-66-er’. De uutdrukking ‘Det is der ene uut een dösien’ betekent now soveule as: ‘Det is een gewone, so as ie mut ween’. In een tiet det alles uut deuzen kump fan bol.com, kowee der beter van maakn:  ‘Det is iets wai bi’j de buurn kunn loatn besörgn’.