Foto: voorkant van het boek van ds. Arie van der Maas

Ontwapenende terugblik op zeven jaren classispredikant in Delta

Hoe is het om classispredikant te zijn? In 2018 waren er elf predikanten die de nieuwe verantwoordelijkheid oppakten. Ze kregen een aanstelling voor vijf jaar. Daarna was er verlenging mogelijk. Drie gingen daar niet op in; ze gingen met pensioen. Acht gingen verder. Nu, na zeven jaar, is ds. Arie van der Maas van de classis Delta de eerste die tussentijds stopt. In een compact boek van 80 pagina’s blikt hij terug en stelt de vraag: Wat heeft de classispredikant tot nu toe opgeleverd in zuidwest-Nederland? Hij geeft zijn reflecties de titel ‘Verbinden verdiepen vernieuwen’. De ondertitel is nog duidelijker: ‘Eerste oogst van zeven jaar ploegen, zaaien en wieden in de Delta’. Krimpende gemeenten, spanningen in kerkenraden, samenwerken en de weerstand daartegen, de coronacrisis en een persoonlijke time-out; het komt allemaal aan bod.

Het persoonlijke deel is waarschijnlijk het meest kwetsbare gedeelte. Arie van der Maas vertelt dat hij in de zomer van 2023 vastliep in zijn werk. Hij kreeg last van hartkloppingen. Hij werd stilgezet en moest rust nemen. Hij schrijft: ‘Ik wandelde veel, soms met tranen over mijn gezicht. Verdriet over het vastlopen van mijzelf en ook verdriet en frustratie over het vele in kerk en werk dat soms toch ook echt wel om te janken is’. ‘Er is verlies, er is rouw, ruwe rouw in de kerk, in mijn werken in de kerk. En dat zoekt zich een uitweg’.

Arie van der Maas verbindt de persoonlijke crisis met de rouw die hij ervaart over de teloorgang in de kerk en over de essentie van de theologie. De huidige generatie voorgangers heeft te maken met een consequente teruggang in kerkelijk leven. Dat voelt als rouw, als verlies, als afsterven. Je kan die gevoelens die de secularisatie oproepen verbinden met de theologie: De theologie van Goede Vrijdag. ‘We moeten Goede Vrijdag met de kruis-meditatie, de lege handen bij het verlaten van de kerk, toelaten en er niet aan voorbij gaan’. ‘Juist de concentratie op het kruis, op het sterven van (het lichaam van) Christus is bron van leven’. De time-out die Arie van der Maas nam, was achteraf gezien een periode van heroriëntatie en herbronning. De ziekteperiode was ook de aanleiding om na te denken als bijna-zestigjarige over het vervolg van zijn leven. ‘Zo stelde ik mij vanaf de zomer van 2024 open voor een andere werkplek in Gods kerk’. Dat heeft uiteindelijk geleid tot zijn nieuwe functie van projectleider ‘Uitwerking en implementatie van ‘Ruimte voor Woord en Geest’, de uitwerking van de ambtsvisie waar de generale synode al enkele jaren aan werkt.

60-20-20-regeling

Arie van der Maas geeft in de bundel ‘Verbinden verdiepen vernieuwen’ een testament. Hij verhaalt hoe hij in de kerkordelijk voorgeschreven vierjaarlijkse ontmoetingen met kerkenraden en collegae herhaaldelijk heeft teruggegrepen op de 60-20-20-regel, een vuistregel die hij ooit bij zijn werk buiten de kerk leerde hanteren. ‘De eerste 60 procent staat voor het goede, dat wat waardering verdient. Prima, hou vast, ga er vooral mee door. Maar probeer ook 20 procent van de energie, tijd en middelen in te zetten voor nieuwe initiatieven, nieuwe vormen van kerk-zijn. (….) Maar daar hoort ook de laatste 20 procent bij: snoeien, opruimen, ergens mee stoppen. Dat is de les van ieder organisme: als oude cellen niet opgeruimd worden, is er onvoldoende ruimte voor nieuwe’.

De classispredikant van Delta besteedt één van de zeven hoofdstukken aan het thema ‘samenwerken’. Hij signaleert dat het thema weinig populair is in werkgemeenschappen en andere bovenplaatselijke bijeenkomsten. Hij hoopt dat pastores zelf meer de urgentie gaan ervaren dat samenwerking een essentieel onderdeel is van professioneel werken.

Communicatie 

De classis Delta heeft vanaf het begin in 2018 de communicatie op orde gehad. Ds. Arie van der Maas spreekt daarover in het hoofdstuk 'Oogst van een coronacrisis'. Juist in die periode vanaf 2020, toen fysieke communicatie niet meer vanzelfsprekend was, bleek de waarde van een consequente digitale lijn naar gemeenten. De auteur: 'Eigen communicatiekanalen, zoals een website met nieuwsbrief en social media, zijn voor een classis en een classispredikant onontbeerlijk'. Als classispredikant schreef Arie van der Maas in de corona-periode 26 brieven aan kerkenraden, predikanten en kerkelijk werkers. De eerste is gedateerd 13 maart 2020 en de laatste 22 februari 2022. 

Van der Maas heeft zich ingespannen om met omroep Zeeland op zondagmorgen uitzendingen van een half uur te maken, onder de titel 'Geloof in Zeeland'. In coronatijd bewees de website zijn grote waarde maar eigenlijk was die waarde al zichtbaar vanaf het begin in 2018. 

De Zeeuw betwijfelt of iedereen vanaf het begin het belang van dergelijke communicatiekanalen voor de classis wel helder op het netvlies had. De vraag of mensen voldoende beeld hadden van de classicale ontwikkelingen geldt overigens ook breder. Met de opheffing van 74 kleine classes en de vorming van 11 grote classes ontstond er een sterker middenkader en een zekere regionalisering. Dat vraagt om verdere doordenking, ook qua aansturing en inrichting van de dienstverlening. 

Conflicten

Een belangrijk onderdeel van het werk van de classispredikant is het omgaan met conflicten en spanningen. In de zeven jaren dat Arie van der Maas in Delta (Zeeland en de Zuidhollandse eilanden) mocht werken, deden zich in circa 60 van de 160 gemeenten situaties voor die met conflicten en spanningen te maken hebben. Arie van der Maas heeft dat lijden aan de kerk aan de lijve ervaren. Mensen van de kerk konden soms tegenvallen. ‘Escalatie van conflicten zou voorkomen kunnen worden – of overwonnen – door meer tijd te besteden aan het inhoudelijke gesprek’. De predikant verzucht – gelet op de soms al te venijnige reacties van mensen: ‘Ga fietsen, wandelen, bidden en zingen. Vraag advies aan iemand die ook tegenspraak kan en durft te geven’.

Voor Zeeland en de Zuidhollandse eilanden staat de problematiek van de kleine gemeenten centraal op de agenda. Arie van der Maas signaleert: ‘Ongeveer 40 procent van de gemeenten is zo klein en bestuurlijk zo kwetsbaar geworden dat de kerkenraden bestaan uit minder dan het kerkordelijk voorgeschreven aantal van zes ambtsdragers’. Zuidwest-Nederland verwacht daarom veel van het programma ‘Lichter op pad’. In Delta probeert men de doordenking van de nieuwe situatie verder in te vullen met een classisteam, een groep van classispredikant, een beleidsfunctionaris beheerszaken en een adviseur dienstverlening die in gezamenlijkheid nadenken over een nieuwe koers voor gemeenten. Het proces is voor Zeeland en Zuid-Hollandse eilanden van meer dan gemiddelde betekenis, omdat er amper nog grotere gemeenten zijn met verschillende wijkgemeenten. De gemeenten zijn klein en kwetsbaar.

Kracht en beperking

De kracht van het boek van ds. Arie van der Maas is de vastlegging van zeven jaar werkervaring in Delta. Dat is tegelijk de beperking overigens. Want classis meer op de As van Nederland hebben wel met grotere gemeentes te maken, die weliswaar krimp kennen, maar die kunnen terugvallen op meer kader. Dat roept weer andere vragen op en geeft een andere focus. Delta geeft ruimte om nog onder het minimumaantal ambtsdragers te functioneren als gemeente (een zogenaamde ord. 4.6.5.-maatregel). Zo’n keus kan een gemeente even uit de wind halen, maar er zijn inmiddels ook al weer classes waar men spijt heeft van die creatieve invullingen. Het kan een alibi worden voor plaatsen waar men beter doortastende veranderingen had kunnen doorvoeren, waar men nu verder moddert met enkele ambtsdragers waarbij enkelingen grote verantwoordelijkheden op hun schouders gelegd krijgen.

Arie van der Maas kiest er voor na zeven jaar terug te treden. Hij vindt de verantwoordelijkheid van classispredikant – en trouwens ook van scriba van de generale synode – te groot om er twee keer vijf jaar invulling aan te geven. Hij stelt: ‘Acht jaar, twee keer vier, zou een beter maximum zijn’. Dat mag hij vinden; zeven andere classispredikanten denken er blijkbaar anders over en ds. Arjan Plaisier heeft in zijn periode als scriba juist bewerkt dat de landelijke aanstelling werd opgerekt naar twee keer vijf jaar. Voordeel van een langere periode is, dat er meer continuïteit kan zijn in het beleid. Iedere mutatie impliceert een nieuw gezicht dat eerst tijd nodig zal hebben om zich in te werken om lastige situaties echt naar waarde te kunnen schatten.

Spiegel

Dat allemaal gezegd zijnde, blijft het feit overeind, dat ds. Arie van der Maas een nuttige reflectie geeft op zijn zeven jaren als classispredikant. Hij schrijft tekst die obligate taal overvleugelt en ontwapenend eerlijk en persoonlijk getoonzet is. Daarmee geeft hij classispredikanten en gemeentepastores en kerkelijke vrijwilligers een spiegel. Hij draagt bij in het overdragen van kennis en wijsheid aan een volgende generatie van classispredikanten, ‘een soort middle-manager’ in de kerk, zoals hij het uitdrukt. ‘Hij of zij heeft enkele, maar beperkte bevoegdheden en heeft een schakelfunctie tussen een hoger en een lager niveau’.

‘Verbinden – verdiepen – vernieuwen’, 80 pagina’s, is op uitnodiging en met steun van de classis Delta in eigen beheer uitgegeven door Arie van der Maas en gedrukt. Het is te bestellen via www.arievandermaas.nl voor €7,50 inclusief verzendkosten of €5,- als er geen verzending per post nodig is.