Foto: de kerk als legpuzzel naar de toekomst (archieffoto die gebruikt wordt voor de presentatie in Europees verband, mensen uit Twente herkennen wellicht de protestantse kerk uit Tubbergen)
Europa bezint zich op kerkelijke rol in seculiere omgeving
De Europese Kerkenconferentie organiseert van 23 tot en met 25 september een online conferentie over het thema ‘Confessing the Christian Faith in Secular and Plural Societies’. De conferentie moet materiaal opleveren voor de zesde wereldconferentie van Faith and Order van de Wereldraad van Kerken over ‘Where Now for Visible Unity?’ Klaas van der Kamp, classispredikant van Overijssel-Flevoland is gevraagd op de tweede dag (24 september) ’s ochtends een bijdrage te leveren. Zijn tekst is hieronder opgenomen; de Nederlandse versie.
Wie (een deel van) het programma wil volgen kan zich gratis laten registreren. Hier is de link voor registratie:
Registratie vergadering - Zoom
Opdracht
Als opdracht voor deze bijdrage schreef Katerina Pekridou, die de diverse mensen uitnodigt en instrueert onderstaande tekst:
‘Proposed topic: Christian faith in the public sphere: Witness, secularisation, and Freedom of Religion in a plural Europe
We would like to invite you to consider contributing a presentation on the role of Christian faith in the public sphere, with particular attention to the challenges posed by secularisation and the evolving understanding of freedom of religion in contemporary Europe.
Your presentation could explore how Christian communities can engage publicly in ways that are both faithful to the gospel and responsive to the realities of pluralistic, often secular societies. We believe your insights would be especially valuable in addressing how churches might navigate increasing restrictions or misunderstandings around religious expression, while also offering a constructive vision for contributing to the common good through Christian witness.
Key themes may include:
-The theological and ethical foundations for public engagement
-The shifting landscape of secularisation and its impact on public faith
-Freedom of religion as both a right and responsibility’
Na onderling overleg kreeg de tekst de volgende strekking:
De Nederlandse inbreng
Ik wil drie punten inbrengen:
1. Secularisatie als partner
2. Breuklijnen in bijbelse tijden
3. Mogelijke reactie vanuit de kerk
1. Secularisatie als partner
Secularisatie is geen vijand voor ons als kerken, maar een partner waarmee we samenwerken. Zo is het verwoord in het beleidsplan van de Raad van Kerken in Nederland uit 2008. We verstaan onder secularisatie: De trend in de samenleving om geloof vooral te baseren op een persoonlijke keuze en niet op de autoriteit van gezagsdragers of een kerk. Daarmee verschuift de basis van het geloof. Een tendens die je al vanaf de Verlichting kunt waarnemen (Zie bijvoorbeeld het boek: Earthly Powers van Michael Burleigh uit 2005, uitgebracht bij Harper Collins, Londen).
Ik meen dus dat secularisatie niet bestreden kan worden of zou moeten worden. Het is een onomkeerbare ontwikkeling. Die ontwikkeling kan je aflezen uit de ledenstatistiek van de kerken. En het is tegelijk een ontwikkeling die herkenbaar is buiten de statistiek om in de manier waarop mensen zich verhouden tot hun kerk.
De Verlichting geeft een breuklijn, die onomkeerbaar is. Die zich uit op verschillende manieren:
a. Bij minderheidskerken in het accent op het persoonlijke keuzemoment;
b. Bij meerderheidskerken onderhuids in de manier waarop mensen participeren;
c. Bij ongebonden burgers die wel geloven, maar niet per se op de manier waarop de kerk dat zou ambiëren. (Let op, deze groep is interessant. Ik ga daar straks in het laatste deel van mijn bijdrage op door).
d. Bij ongebonden burgers die een zekere antipathie kennen ten opzichte van het geloof. Deze groep is statistisch gezien klein en omvat niet meer dan 5 procent van de bevolking in Nederland.
De Verlichting bracht een breuklijn in de theologie.
2. Breuklijnen
Ik wil laten zien dat de Verlichting daarin niet uniek is. Er zijn meer breuklijnen in de christelijke en joodse traditie aan te wijzen. Breuklijnen zijn van alle tijden en de vaardigheid er op in te spelen.
Ik bedoel met een breuklijn: het verdwijnen van één vorm van kerkzijn en het ontstaan van een nieuwe vorm van kerkzijn, die wezenlijk anders is dan wat er voorheen was.
Ik meen vijf van dat soort breuklijnen in de bijbel te kunnen aanwijzen:
a. De overgang van Mesopotamisch geloof naar persoonlijk geloof bij Abram.
b. De overgang van het persoonlijk geloof van de aartsvaders naar het liturgische geloof van de woestijngeneratie.
c. De overgang van het liturgische geloof van de woestijngeneratie naar het centraal gestuurde geloof van de tempel in Jeruzalem.
d. De overgang van het tempelgeloof in Jeruzalem naar het synodale geloof in Babel.
e. De heilshistorische invulling in de persoon van Jezus Christus.
Ook in de vroege kerk zijn van die breuklijnen:
a. Van de synagoge naar de kerk: het onderscheidende geloof;
b. Van de joods-christelijke kerk naar de kerk van heidenen: het pluralistische geloof;
c. Van een minderheidskerk naar een meerderheidskerk onder Constantijn: het dominante geloof.
Al deze overgangen maken duidelijk dat de kerk kan wisselen van inkleuring. Wat blijft is de trouw van God, die gepaard gaat met zijn ‘accommodatio’, zijn vermogen zich aan te passen aan nieuwe culturele ontwikkelingen.
3. Strategie vanuit de kerk
Ik kom tot een derde punt: Hoe kan je reageren vanuit de kerk op de huidige breuklijn?
Ik maakte eerder onderscheid tussen vier groepen. De derde groep is in dit verband interessant als oriëntatie. Het gaat om de groep c: De ongebonden burgers die wel interesse hebben in geloof, maar dat niet bij voorbaat kerkelijk laten inkleuren. Deze groep is interessant als oriëntatiepunt, omdat ze dwingen tot een nieuwe benadering.
De kerk heeft de neiging steeds weer de kernleden als referentiekader te nemen. Bij een minderheidskerk is dan de norm van de kerngelovige de norm naar de wereld. Hetzelfde zie je bij een meerderheidskerk. De vraagstelling is dan al gauw die van het ‘zuivere geloof’. Dat geeft rust aan de theoloog. Maar het geeft amper een missionair instrumentarium. De confessionaliteit richt zich op de zuiverheid van de leer. Dat mag. Maar het geeft geen apostolaire werking. Het gaat voorbij aan de communicatieve kracht van het evangelie.
Als je je richt op de gelovige, die niet per se kerkelijk is, krijgt de confessionaliteit dynamiek. De doelgroep verbreedt zich van de club getrouwen tot de hele wereld. Het neemt God als Schepper serieus. Het sluit aan bij een tekst als: ‘Want alzo lief, had God de wereld….’ (Joh. 3: 16).
De randkerkelijken staan open voor geloofsvragen. Dat maken algemene auteurs in Nederland zichtbaar, zoals Yvonne Zondervan. De ruimte om geloof in het geheel van de samenleving in te brengen komt ook naar voren uit statistisch onderzoek in Nederland. In Nederland is er sinds 1966 een tienjaarlijks onderzoek 'God in Nederland’. Dat maakt duidelijk hoe de seculariteit blijft groeien. Inmiddels is de meerderheid van de bevolking niet aangesloten bij een kerk of moskee. Maar in 2015 was er een eerste omslagpunt. Het gaat om de vraag: Hebt u speciale verwachtingen van de kerk?’ De neergaande lijn buigt om. De helft van de seculiere mensen zou het betreuren als de civiele religie van de kerk zou verdwijnen.
In 2025 was er een tweede omslagpunt. Het gaat om de vraag of men zelf gelooft in een bovennatuurlijke werkelijkheid. De neergaande lijn buigt om bij de jonge mensen die geboren zijn in de periode 2001-2007. Weer meer jonge mensen noemen zichzelf ‘gelovig’, wat overigens niet hetzelfde hoeft te betekenen als ‘kerkelijk’.
Hoe spelen we daar als kerk op in?
a. Door pioniersplekken te starten inmiddels op 200 plaatsen, die op een nieuwe manier aansluiten bij de beleving van mensen;
b. Door nauwkeurig kaartenbakken bij te houden van waar mensen interesse bij hebben en ze uit te nodigen bij evenementen waar ze eerder interesse voor toonden;
c. Door kerkgebouwen gedeeltelijk een bredere culturele functie te geven;
d. Door als kerk in het publieke domein zichtbaar te zijn met teksten en diaconale inspanningen.
e. Door gesprekstafels te organiseren waarin mensen met diverse belangen naar elkaar luisteren en naar gezamenlijkheid zoeken.
Samenvatting:
Ik vat het samen.
1. Secularisatie is niet iets om te bestrijden, maar om te koesteren vanwege de persoonlijke keuzes die gemaakt worden.
2. Dat impliceert een breuklijn voor het kerkelijk denken, zoals we eerder breuklijnen meemaakten. Wat blijft is de trouw van God en zijn accommodatio.
3. Het vraagt van de kerk andere strategieën van apostolaat, diaconaat en het opzetten van gesprekstafels.
Programma van 23 tot 25 september
Tuesday 23 September
10:00-12:00
10:00-10:10 Opening prayer
10:10-10:30 Welcome
Dr Andrej Jeftic, Director, Faith and Order Commission, World Council of Churches
Rev. Frank-Dieter Fischbach, General Secretary, Conference of European Churches
10:30-12:00 Sixth World Conference on Faith and Order, information and discussion
14:00-16:00 Ecumenical Council of Nicaea and its significance for church unity
Panel & Discussion in small groups
Wednesday 24 September
10:00-12:00 Confessing the one faith in increasingly secular and plural societies
Panel & Discussion in small groups
14:00-16:00
Witnessing to Christ together in a broken world
Panel & Discussion in small groups
Thursday 25 September
10:00-12:00
Walking in the Spirit toward Christian unity
10:00-11:00: Panel
11:00-12:00: Listeners report and discussion
Closing prayer
In een bijlage (klik hier) is de powerpoint opgenomen die gebruikt wordt bij de presentatie