Sterker advies nodig aan vacante gemeenten

Er moet een sterker advies komen aan vacante gemeenten omtrent de invullingen van de vacatures. Kerkenraden nemen nog te vaak in alle naïviteit een afslag, waarvan ze zich later pas realiseren wat de consequenties zijn. In het algemeen zie je dat het aantal invullingen van vacatures met predikanten vermindert en het aantal aanstellingen van kerkelijke werkers groeit. De uitwerkingen van die keus komen pas na verloop van tijd boven tafel. Het breed moderamen van de classis Overijssel-Flevoland sprak vrijdag 10 februari 2023 over die ontwikkeling. 

Het steekt diverse leden van het breed moderamen dat sommige predikantsplaatsen zonder grondig overleg verdampen. ‘De gemeente vergadert zich rondom Woord en Sacrament’, citeerde één van de leden de kerkorde, ‘en dan heb je bevoegde voorgangers nodig’. Gemeenten die vacant geraken, moeten onder meer een solvabiliteitsverklaring aanvragen en een autorisatie van de classis om te kunnen beroepen. Maar als het stil blijft vanuit de gemeente, kan na verloop van tijd blijken dat de kerkenraad niet van zins is nog een predikant te zoeken. Soms gaat het om een keiharde bezuiniging, soms is men opgeschoven qua invulling van de vacature; men zoekt een kerkelijk werker en niet langer een predikant. De procedure om een kerkelijk werker aan te stellen heeft geen autorisatie en approbatie van het breed moderamen nodig. De veranderingen voltrekken zich in de anonimiteit van de kerkenraadskamer van de betrokken gemeente.

Het breed moderamen stelde vast dat het een groot verschil maakt of die verschuiving optreedt in een gemeente waar diverse predikanten zijn dan wel in een gemeente waar verder geen pastorale bearbeiding van een vrijgestelde, betaalde kracht is. Als er een team van pastores is, kan de taak van verkondiging en sacramentsbediening door een predikant worden uitgeoefend. De kerkelijke werker is er als specialist voor jeugdwerk of ouderenpastoraat. Een belangrijk punt van aandacht is in die situatie de afstemming tussen kerkelijk werker en predikant. Het breed moderamen en ook de visitatie ziet in de praktijk dat het aan afstemming ontbreekt. Er zijn diverse voorbeelden van gemeenten waar dat tot spanning leidt. ‘Er zijn gemeenten met een sterk egalitaire visie op het kerkenwerk. Ze maken geen onderscheid tussen predikant en kerkelijk werker. Dat kan leiden tot onduidelijkheden over bevoegdheden en afstemming van werkzaamheden’. In de praktijk zijn er verschillende voorbeelden bekend dat een spanning tussen bijvoorbeeld een al zittende kerkelijke werker en een predikant die nieuw in de gemeente komt, leidt tot spanning en onduidelijkheden in de taken. Het breed moderamen concludeerde dat het zaak is kerkenraden in vacaturetijd te wijzen op een goede teamafstemming en daaronder een goede taakverdeling en momenten van decharge en afstemming.

De situatie in kleine gemeenten vraagt een andere benadering. Er zijn kleine gemeentes die het ontbreekt aan financiële middelen voor het pastoraat. Deze kunnen de neiging voelen om een kerkelijk werker aan te stellen, zodat ze even goedkoper invulling kunnen geven aan de kerkelijke dienstverlening. Het lastige is, dat deze kerkelijke werkers niet de bevoegdheid hebben om het Woord te verkondigen of de Sacramenten te bedienen. Daarbij komt de verlegenheid dat de rechtspositie van de kerkelijke werkers minder goed is verankerd dan de rechtspositie van de predikant. De kerkorde geeft het breed moderamen de opdracht om bij een parttime-vacature te proberen vacatures in gemeenten met elkaar te verbinden, zodat er één predikant gezocht kan worden voor diverse gemeenten.

‘Is de discussie over de invulling tussen een predikant en een kerkelijk werker niet achterhaald als je let op de reorganisatie die de synode bezig is door te voeren?’, vroeg één van de leden van het breed moderamen. Iemand anders vulde aan dat de kerk op dit punt achterstallig onderhoud uitvoert. In het bedrijfsleven is het heel gewoon dat je na een jaar of zeven opnieuw kijkt naar de functies en de vraag stelt of je op onderdelen het functiehuis moet bijstellen. ‘Dan is de katholieke kerk met een functiehuis van de tweede of derde eeuw behoorlijk gedateerd’, relativeerde een ander lid van het breed moderamen.

Het breed moderamen besloot de verkenning met de vaststelling dat het zinvol is om met regelmaat vierjaarlijkse gesprekken van de classispredikant te koppelen aan de vacaturetijd. In zo’n situatie kan je bij grotere gemeenten wijzen op het belang van een teamafstemming en in kleine gemeenten op de noodzaak parttime vacatures te combineren met die van buurgemeenten.

Casuïstiek

Het breed moderamen sprak over verschillende gemeentelijke situaties. Er werd besloten dat het moderamen een gemeente gedelegeerden mag aanreiken, waar men in ondertal is qua bezetting van de kerkenraad.

Er werd kennis genomen van het naderende afscheid van de voorzitter van de werkgroep Kerk en Israël op 31 maart; ds. Reinier Gosker geeft dan de voorzittershamer definitief verder aan een collega.

Het breed moderamen maakte een inventarisatie van de thema’s die de komende tijd bijzondere aandacht vragen. Het gaat om onderwerpen zoals: teamvorming pastores, dertigers, meerwaarde kerk, vreugde van het ambt, rol van de kerk in een dorp c.q. stad, hoe verhouden zich bestuur en beleid, predikantentekort. De thema’s zullen de komende periode resoneren bij de besluiten en bezinning in het breed moderamen.

Het beleidsplan van de classis loopt in 2023 af. Het breed moderamen heeft daarom besloten een nieuwe cyclus op te starten om tot nieuwe doelen te komen.

De classis heeft van vroeger uit nog een potje met 140.000 euro. Er zal worden gekeken hoe dat geld ten dienste van het classicale werk kan worden ingezet. Het is in ieder geval beschikbaar voor evenementen met een regionale uitstraling en voor samenwerkingsprojecten van gemeenten.

Er was discussie over de lijn die juristen hebben aangereikt, dat je in de plaatselijke regeling geen tekst mag opnemen, dat het passieve kiesrecht (dus dat je gekozen wordt) alleen open staat voor mannen. Volgens gerenommeerde juristen kan je dat niet zeggen, omdat je daarmee discrimineert en ingaat tegen de kerkorde zelf die verbiedt onderscheid te maken op basis van sekse. Het breed  moderamen besloot dat terughoudend te melden als plaatselijke regelingen worden ingestuurd en van commentaar worden voorzien door de werkgroep van de classis.

De contacten met de commissarissen van de koning werden geëvalueerd. Het is opvallend dat zowel in Overijssel als in Flevoland kerken aanspraak kunnen maken op provinciale subsidies als ze duurzaamheidsmaatregelen doorvoeren. Uit onderzoek van de VKB blijkt dat 70 procent van de kerkrentmeesters daarvoor plannen maakt, maar dat er geen of amper subsidieaanvragen zijn geweest tot nu toe vanuit de kerk.  

Foto: Jan Dirk Wassenaar heeft een bijdrage geleverd aan een Engelstalige bundel over het verschil tussen eenparigheid van stemmen en meerderheid van stemmen in de protestantse traditie. Wassenaar toonde de bundel 'The calling of the church in times of polarization' tijdens het breed moderamen van de classis. Samen met Klaas-Willem de Jong schreef hij het artikel van circa 25 pagina's: 'Polarization and the Pursuit of Unanimity in the Church: Ecclesiastical Decision-Making in the Dutch Reformed Tradition'. Henk van den Belt en Heleen Zorgdragen zijn andere Nederlandse auteurs betrokken bij de bundel, verder schreven mee onder anderen Emanuel Gerrit Singgih, Elizabeth Welch en Louise C. Prideaux.