Foto: Mw. Katerina Pekridou: CEC programma medewerker voor theologie (in het midden), links Krzysztof Pikulski, priester van de Oud-Katholieke kerk van Polen, rechts de auteur van dit artikel: priester Erna Peijnenburg (foto: CEC/Kinga Majewska)

Priester Erna Peijnenburg van de oud-katholieke kerk nam deel aan een vredesconferentie van de Europese Raad van Kerken (CEC) in Helsinki. De bijeenkomst geldt als richtinggevend voor de koers van de kerken in Europa. Een impressie van haar ervaringen volgt hier onder.  

Tegen de macht en voor de vrede - Kerken richten zich tegen de Russische wereldideologie

Verslag van de Oecumenische Conferentie Resisting Empire, Promoting Peace, CEC, Helsinki, 1-3 december 2025.

Van 1-3 december 2025 kwamen zo’n 90 vertegenwoordigers van kerken, oecumenische raden, theologen en studenten samen in Helsinki onder de vlag van de Conference of European Churches (CEC). De agenda was duidelijk: Het gaat over de uitdagingen die aan de kerken worden gesteld nu Oekraïne sinds 2022 lijdt onder de inval van de Russen en deze oorlog door Kirill, de Patriarch van Moskou, in religieuze en bijbelse termen wordt gerechtvaardigd.

Aan het begin van de conferentie werd de toon gezet door aartsbisschop Tapio Luoma van de Evangelisch-Lutherse kerk van Finland. In zijn welkomstwoord zei hij dat de inval in Oekraïne aanvankelijk nog algemeen werd veroordeeld als een daad van agressie van de Russen, maar dat er tegenwoordig steeds meer stemmen opgaan die de schuld voor de maar doorgaande strijd min of meer bij beide vechtende partijen lijken te leggen. Daar om zijn er, aldus Luoma, vanuit de kerken stemmen nodig die naast de slachtoffers blijven staan, die het geweld van Rusland in duidelijke termen veroordelen en een theologie die geweld verheerlijkt ontmantelen als een dwaling en misvorming het Christelijk geloof.

Deze opdracht werd door de conferentie zeer serieus genomen. Een indrukwekkende reeks van maar liefst 17 sprekers van universiteiten en kerken uit heel Europa (en sommige zelfs van daarbuiten) hadden ieder zo ongeveer een kwartier om hun licht laten schijnen op de diverse aspecten van het thema van de conferentie. En zo kwam de Russische ideologie aan bod, zoals door president Poetin in diverse toespraken verwoord, bekeken we deze uitspraken vanuit een theologisch perspectief en leerden ook veel over de historische wortels ervan. Oude denkbeelden worden door de huidige Russische machthebbers opgepakt om er nu een eigen en veel gewelddadiger draai aan te geven, terwijl een zeer bepaalde manier van exegese wordt gebruikt om deze visie te verdedigen.

Een belangrijk thema op de conferentie was ook de relatie tussen kerk en staat, die natuurlijk al een lange geschiedenis kent. Keizer Constantijn de Grote gaf de christelijke godsdienst vanaf het jaar 313 steeds meer privileges, en daarna werd het Christendom onder keizer Theodosius I in het jaar 380 staatsgodsdienst. Terwijl wij nu nadenken over de relatie tussen kerk en staat in Rusland is het goed om te beseffen dat er op veel meer plaatsen nauwe banden bestaan tussen kerken en machthebbers. In veel Scandinavische landen (waaronder Finland) is de Evangelisch-Lutherse kerk staatskerk. In het huidige Amerika wordt de MAGA beweging (make America great again) van president Trump ook door veel christenen gedragen en zelfs in Nederland, waar kerk en politiek toch formeel al geruime tijd gescheiden zijn, werpen sommige extreem rechtse politici zich op als de verdediger van ‘de joods-christelijke identiteit’. Hoewel de positie van (bijvoorbeeld) de Evangelisch-Lutherse kerk in Finland natuurlijk heel anders is dan de positie van de Orthodoxe kerk in Rusland, moet degene die kritiek heeft op het verbond van machthebbers en kerk in Rusland niet blind zijn voor de verwevenheid van kerk en staat in eigen land (en elders).

Sprekers uit Oekraïne

Met bijzondere aandacht werd tijdens deze conferentie geluisterd naar de sprekers uit Oekraïne. Eén van hen was metropoliet Yevstratiy of Bila Tserkva, van de orthodoxe kerk van Oekraïne. Hij legde uit dat het idee dat Moskou het ‘derde Rome’ is, volgens patriarch Kirill en anderen tegenwoordig inhoudt dat het ook het énige ware Rome is (verwijzend naar het heilige getal 3). Wat men bedoelt is dat ‘Moskou’ de enige ware kerk van Christus is die als taak heeft het

goddeloze westen te verslaan. Voor dit doel is een heilige oorlog noodzakelijk en gerechtvaardigd. De metropoliet riep de kerken op deze visie te veroordelen en haar te ontmantelen als een ketterij, een fundamentalistische doctrine die met haar dualistische visie op de wereld geweld en onderdrukking veroorzaakt.

Zijn oproep vond weerklank in de slotverklaring die aan het eind van de conferentie door de deelnemers werd opgesteld. Naast de veroordeling van elke theologie die geweld, oorlog en overheersing rechtvaardigt worden kerken erin opgeroepen hun stem te laten horen op een manier die wél past bij het navolgen van Christus. Hij heeft immers nooit opgeroepen tot het streven naar macht maar richtte zijn aandacht steevast naar mensen die géén stem hebben en van wie de rechten worden vertrapt. In die geest worden kerken – en gelovigen - opgeroepen om solidair te zijn met slachtoffers van geweld, om vluchtelingen uit Oekraïne op te vangen en om de democratie te beschermen, om kritisch te blijven reageren op de misbruik van theologie en exegese ten behoeve van macht en geweld, en om het bewustzijn van gevaarlijke narratieven te helpen vergroten. En om solidair te blijven met onze broeders en zusters in Oekraïne, in ons doen en laten en in onze gebeden.

Kortom: het was een intensieve conferentie, met zeer veel waardevolle lezingen. Het is goed en noodzakelijk dat er oor blijft voor de verhalen van onze broeders en zusters uit Oekraïne én dat de CEC in haar slotverklaring een duidelijke boodschap laat horen over de inval in de Oekraïne. Daarom was het goed dat onze kerk bij deze conferentie vertegenwoordigd was, naast mij ook door priester Krzysztof Pikulski van de Oud-Katholieke kerk van Polen.

In het overvolle programma was gelukkig ook nog het bezoek aan een aantal kerken opgenomen: in de Uspenski kathedraal (orthodox), in de Domkerk (Evangelisch-Luthers) en de St. Henrik kathedraal (katholiek) namen we deel aan de liturgie en baden om vrede. Dat deden we ook in onze dagelijkse gebeden tijdens de conferentie, waarbij de bijdrage van kerkmusica Senni Valtonen echt heel bijzonder was. Zij speelde op diverse traditionele Finse instrumenten, waaronder de kantele, een soort liggende harp. We ervoeren samen dat het gebed en de muziek troost en kracht bieden in een ingewikkelde wereld, waarin niemand van ons het verlossende woord kan spreken maar we het geloof delen in het bevrijdende Woord van de Ene.

Het samenkomen rondom dit thema met mensen uit zoveel verschillende kerken en landen van Europa is op zich al een getuigenis en een bron van hoop. We houden elkaar vast in vriendschap dwars door verschillen heen en bemoedigen elkaar in het belang om te blijven werken aan vrede. Eén in Christus, naar Wiens komst op aarde wij uitzien, de Koning van de vrede.

Erna Peijnenburg, priester van de Oud-Katholieke kerk van Nederland

Foto onder: Groepsfoto (foto: CEC/Kinga Majewska)