Waardering van kerkgebouwen

Er zijn inmiddels 81 burgerlijke gemeenten die een kerkenvisie laten maken. Het aantal groeit nog gestaag. In totaal zijn er 355 burgerlijke gemeenten. De cijfers werden donderdag in Amersfoort bekend gemaakt door Susan Lammers, algemeen directeur van de rijksdienst voor het cultureel erfgoed, tijdens een congres voor zo’n 130 mensen, voornamelijk vertegenwoordigers vanuit de diverse gemeenten.

Het congres was georganiseerd om de voortgang van de kerkenvisies te beschrijven. Zoals bekend stimuleert de overheid het opstellen van een registratie en visie op kerkgebouwen in burgerlijke gemeenten. Dat noemt men het opstellen van een kerkenvisie. De overheid geeft gemeenten tussen de 25.000 euro en 75.000 euro om zo’n visie te vormen.

De gemeente Rotterdam presenteerde in een workshop de resultaten tot nu toe. De Maasstad heeft 158 religieuze gebouwen geregistreerd, waaronder enkele moskeeën. Als uitgangspunt voor de registratie koos men de gebouwen die oorspronkelijk als kerk of moskee zijn opgebouwd; dus niet een garage waar voorlopig hindoes een onderdak hebben gevonden. De gebouwen zijn bezocht, gefotografeerd en beschreven.

Vervolgens heeft Rotterdam een waardering gegeven van de diverse gebouwen. Het onderdeel maakte veel tongen los. Want een gebouw krijgt twaalf rapportcijfers tussen 1 en 6 op onderdelen die met cultuurhistorie, stedenbouw, architectuur en interieur te maken hebben. Het voordeel van dergelijke cijfers is, dat je in één oogopslag een inschatting kan maken en dat je dankzij het gebruik van cijfers een excelformule kunt loslaten op een datareeks. Je kan bijvoorbeeld een uitdraai maken per stadsdeel. Een nadeel is het feit, dat een kerkbestuurder al gauw de neiging zal hebben om in discussie te treden met de opstellers van de waardering. Je kunt zo’n waardering gebruiken om bijvoorbeeld bij een dreigende herbestemming na te gaan of er bijvoorbeeld sprake is van een unieke kerk in de combinatie van architectuur en cultuurhistorie. Als dat het geval is, kan je proberen zo’n kerk te handhaven in de oorspronkelijke staat. 158 kerkgebouwen verder heeft men kunnen vaststellen dat er veel kerken zijn die cultuurhistorisch van waarde zijn; de grootste verschillen zijn er in de waardering van interieur.

De gemeente Amersfoort leverde een bijdrage aan een andere workshop. Een beleidsmedewerker vertelde over de aanpak, hoe het tot een verdere registratie was gekomen en hoe zinvol een dergelijk overzicht is. Op de vraag wat haar het meest had verrast, zei ze: ‘Dat vertegenwoordigers van de verschillende kerken zich de eerste keer aan elkaar gingen voorstellen; ze bleken elkaar helemaal niet te kennen. Dat had ik niet verwacht’.

In het plenaire gedeelte werden er verschillende inleidingen gehouden om een idee te geven van hoe kerkenvisies worden opgepakt. Klaas van der Kamp was als classispredikant van Overijssel-Flevoland gevraagd om iets te vertellen over de steun die de protestantse kerk in de classis geeft om de kerkenvisies tot een succes te maken. Hij liet enkele voorbeelden zien van kerken die een nieuwe bestemming hebben gekregen in de Noordoostpolder: hij refereerde aan de rooms-katholieke kerk in Kraggenburg en aan de Bantsiliek in Bant. Hij legde uit dat de classis probeert koudwatervrees weg te nemen bij wethouders, die de handtekening onder een opdracht moeten zetten en bij de eigen achterban die desgevraagd aan een plan medewerking kunnen verlenen.

In de documentatie die door de overheid werd uitgedeeld stonden verschillende gemeenten beschreven die aan een kerkenvisie hebben gewerkt. Bij het onderdeel ‘het gesprek en de stakeholdersanalyse’ was een bijdrage vanuit Kampen: ‘In een reflectie gaf de gemeente aan hoe sensitief het proces was en is ingericht van een gezamenlijke bijeenkomst met de kerkelijke partijen. ‘De beste manier om het gesprek aan te gaan leek ons om gewoon maar een gesprek te organiseren, voorbereid door een klein werkgroepje vanuit de kerken in Kampen’. Die werkgroep bestond uit een aantal sleutelfiguren met veel contacten en een bede blik. Alle kerkbesturen werden hiervoor uitgenodigd, ook diegenen zonder kerkgebouw. Het gesprek zelf verliep heel bijzonder, veel aanwezigen hebben het als indrukwekkend ervaren. Alleen al de brede opkomst was blijkbaar uniek. Nooit zaten vertegenwoordigers van de meer traditionele kerken samen in een ruimte met baptisten, leger des heils, jehova getuigen etc. Belangrijk was dat de burgemeester het gesprek voorzat. Hij geniet veel vertrouwen onder eigenlijk alle partijen in Kampen. De impact van de bijeenkomst was voor een groot deel ook te danken aan drie mensen die vertelden hoe het er met hun kerk voorstond en dat op een heel open en kwetsbare manier deden’.

Bij het onderdeel ‘de vorm van een kerkenvisie’ wordt Deventer geciteerd: ‘In 2015 stelde de Deventer gemeenteraad een principelijn vast voor de omgang met vragen vanuit (potentiële) eigenaren. Afgesproken werd dat de gemeente kerkgenootschappen ondersteunt als zij zich melden met een vraag of initiatief. De gemeente voert dan het gesprek., legt waar mogelijk verbindingen met andere partijen en kan ondersteunen bij de programmering van een kerkgebouw. De gemeente heeft daarbij op voorhand echter geen prioritering vastgesteld voor het behoud en/of gebruik van de kerkgebouwen die Deventer rijk is. Per raadsbesluit is daarvoor vastgelegd dat de ‘wereld’ daarvoor teveel in beweging is. Maatwerk is dus de sleutel’.

Vanuit Overijssel-Flevoland waren er zeven gemeenten vertegenwoordigd, te weten de gemeente Noordoostpolder, de gemeente Steenwijkerland, de gemeente Hellendoorn, de gemeente Zwolle, de gemeente Almelo, de gemeente Zeewolde, de gemeente Enschede; terwijl ook mensen van de classis Overijssel-Flevoland meededen.

Foto's:
Boven Alwin Kaashoek uit Kampen, van KAAder kerkadvies. Hij adviseerde onder meer de gemeente Rotterdam bij het opstellen van een kerkenvisie. Hij is ook één van drie coaches die door gemeenten kunnen worden geraadpleegd als ze even enige Haarlemmer olie nodig hebben bij het proces. 
Onder: De uitwerking van het waarderingssysteem, zoals het in Rotterdam is gebruikt.