Foto: een indruk van de tent

Tent der tradities

door Johan Meijer

De aanleiding

Vorig jaar (2024) kreeg ik de uitnodiging om te gast te zijn in de ‘Tent der tradities’ in de Al Ummah-basisschool in Enschede. In voorgaande jaren had deze islamitische basisschool een levend contact opgebouwd met de dichtbijgelegen Protestantse gemeente rond de Ontmoetingskerk. Vanwege een predikantentekort in die gemeente, kwam men bij mij uit. De vakdocent godsdienst, mw. Sara Kaya-Postema, is een dochter van de voormalige cantrix van de Oude Kerk in Borne en goede vriendin van me, Heleen Steenbergen. Zo werd de link gelegd. Zo kwam de uitnodiging.

De eerste kennismaking met de school aan de Javastraat was met Sara Kaya en met directeur Yunus Meijerink. Zij vertelden me over het concept ‘tent der tradities’ en samen dachten we na hoe mijn aanwezigheid en inbreng vorm kon krijgen.

Beleidsstuk ‘tent der tradities’

In een beleidsstuk over Tent der tradities schrijft Sara Kaya: “In dit project krijgen kinderen de kans om te groeien in geloof, respect en verbondenheid met de ander. In een samenleving die rijk is aan diversiteit, willen wij leerlingen stevig verankeren in hun eigen geloof en tegelijkertijd openheid, respect en verdraagzaamheid naar anderen stimuleren. Vanuit ons islamitisch perspectief geloven wij dat ware verbondenheid begint bij ontmoeting, dialoog en het delen van wat heilig is. Tent der tradities biedt een unieke leerervaring waarin ontmoeting centraal staat – een ervaring die het hart raakt en het denken verdiept. Dit project sluit naadloos aan bij onze onderwijsvisie en de zeven kernwaarden – de parels van uitmuntendheid – die ons dagelijks handelen richting geven. Tent der tradities draagt zo bij aan de ontwikkeling van bewuste en verantwoordelijke jonge moslims in de Nederlandse samenleving”.

Scriptural reasoning

Sara Kaya legt uit: “Het uitgangspunt van Tent der tradities is geïnspireerd op het interreligieuze concept van ‘scriptural reasoning’, oorspronkelijk ontwikkeld voor volwassen gelovigen uit de drie Abrahamitische tradities: islam, jodendom en christendom. Binnen scriptural reasoning komen gelovigen samen om heilige teksten gezamenlijk te lezen en te bespreken – niet om het eens te worden over één interpretatie, maar om elkaar te ontmoeten in de overeenkomst én in het verschil, met eerbied voor elkaars tradities. De metafoor van de tent – Ibrahim/Abraham of Moesa/Mozes – symboliseert daarbij een tijdelijke, open ruimte waarin gastvrijheid, kwetsbaarheid en vertrouwen centraal staan. De tent is gebouwd van tekst, verbeelding en dialoog; het is een plek waar men samenkomt in Gods aanwezigheid. De Tent der tradities vertaalt dit concept naar een onderwijscontext, waarbij een fysieke tent wordt opgezet, die fungeert als narthex, waar leerlingen mensen ontmoeten van verschillende geloofstradities. Zo wordt een pedagogische leeromgeving gecreëerd waarin leerlingen leren om hun geloof te verwoorden, te verdiepen en te verbinden met de ander.”

De gasten

De kinderen van Al Ummah zouden in één week in juni 2024 twee gasten zien in de tent. Iemand uit de joodse traditie en iemand uit de christelijke. Daarbij zou de ‘vertegenwoordiger’ van de traditie als gast centraal staan. Bovendien ontwikkelden we tien vragen voor in een ‘kletspotje’, die geschikt zouden zijn om de gast te stellen. Zelf bracht ik in dat ik het liever niet over al te persoonlijke dingen zou willen hebben als het al of niet getrouwd zijn en het al of niet met welk geslacht of het hebben van kinderen. In alle eerlijkheid voelde ik daar een zekere kwetsbaarheid bij, wellicht voortkomend uit de angst voor oordeel over mijn single-zijn, geaardheid en het niet-vader zijn.

De ontmoetingen in 2024

Op dinsdagmorgen 18 juni zou het zover zijn. Daags ervoor had ik de uitvaart geleid van een plotseling overleden goede vriend en zowel de schok van dat overlijden als de dag van de uitvaart zaten me heel hoog en ik overwoog om af te zeggen. Maar deed dat niet. De kinderen van groep 7 waren in vier groepjes verdeeld. In blokken van ongeveer een half uur kwamen ze in de tent. Ik vertelde over m’n werk, had wat foto’s meegenomen van onze kerk in Borne en deed ook m’n toga aan om te laten zien hoe ik er uitzie als ik een dienst leid, maar de toga ging ook weer snel uit, want het voelde in de tent toch wat ongemakkelijk. Het op het zelfde niveau zitten op kussens die op de grond lagen, voelde gelijkwaardiger. De sfeer was fijn, de kinderen waren geïnteresseerd. Toen ik bedacht de kinderen iets te vertellen over iets dat we in eigen gemeente met leeftijdsgenoten doen, vertelde ik dat we de week erna het seizoen zouden afsluiten bij Mc. Donalds. Ik merkte dat dat niet zo goed viel en bedacht me dat dat misschien iets met halal te maken kon hebben, maar het volgende bleek: ‘Mc. Donalds is van Amerika, Amerika houdt van Israël en wij houden niet van Israël’. Zo kwam er een heel gevoelige snaar aan het licht. Bij een volgend groepje werd dat nog iets explicieter met de rechtstreekse vraag of ik vóór of tegen Israël was. Mijn antwoord dat ik voor vrede ben, viel goed bij de kinderen. Ik kreeg de indruk dat van Christenen mogelijkerwijs als automatisch wordt gedacht dat zij vóór Israël zijn en tégen Palestijnen.

De ontmoetingen in 2025

Mijn verwachting was dat deze thematiek dit jaar nog explicieter aan de orde zou kunnen komen, naarmate de oorlog in Israël-Gaza wreder en mensonterender is geworden.

Tijdens de online voorbereiding met Yunus, Sara, de vertegenwoordigster van de joodse en een staflid van de andere locatie van de bassischool in Enschede (de Tulp), kwamen we er op een thema centraal te stellen: gastvrijheid.

 

Dit bleek een gouden greep te zijn. Niet de persoon van de gast centraal, maar de vraag hoe gastvrijheid in jouw traditie vorm kan krijgen. Ik had het verhaal meegenomen over de Emmaüsgangers die de Opgestane Heer te gast uitnodigden, zonder door te hebben dat Hij het was. Op het moment dat Hij als Gastheer optrad en het brood brak en deelde herkenden ze Hem (Lucas 24).

In de vier ronden van een half uur waar eerst twee groepjes kinderen uit groep 7 naar de tent kwamen en daarna twee groepjes uit groep 8, kreeg het verhaal niet een al te prominente plek, maar diende zich veleer gastvrijheid rond het pasgevierde Offerfeest aan. Mooi om via die ingang de paralellen en verschillen te zien tussen het verhaal van het offer door Ibrahim uit de Koran en Abraham uit de Bijbel. Maar meer dan dit verhaal kwamen de verhalen over hoe de dag van het offerfeest er uit had gezien, op welke manier men aan het (schapen)vlees gekomen was (inclusief bloedige details), met wie je de dag doorbracht, wie er gast was of bij wie jijzelf te gast was. Ook het ‘afstaan’ van een deel van het offervlees aan armen en hoe dat in zij werk gaat, kwam aan de orde. Eén van de kinderen had een theekan meegenomen, om te laten zien dat je gasten verwelkomt met thee.

Indrukwekkend vond ik dat een meisje vertelde over een grote tajine, waarin couscous met zorg wordt bereid en opgediend en waaruit je sámen eet, allen uit dezelfde ‘schaal’. Het benadrukken van het samen. Maar ook: uitdelen en meegeven van eten aan een gast.

Op de vraag of je wel eens buitenshuis eet, kwamen verschillende antwoorden. Bij familie. Bij vrienden. Ook wel met / bij mensen met een heel andere achtergrond. En soms ook uit eten. Tot mijn verwondering werd daarbij ook (weliswaar stilletjes) Mc. Donalds genoemd…

Observaties

De kinderen uit groep 8 hadden mij, op één kind na, allemaal een keer eerder gezien, vorig jaar. Een half uur slechts, maar ze herkenden me en grotendeels herkende ik hen. Eén van de kinderen was aanvankelijk sceptisch toen ze het kletspotje zag staan en zei: ‘dit hebben we al gedaan!’ Toen bleek dat het deze keer heel anders ging, deed ze leuk mee. Uiteraard verschilde de sfeer per groep. Met één van de groepjes was het gesprek nog lang niet ten einde, terwijl het in een andere echt zoeken was het gesprek op gang te houden. Daarbij wilde ik niet te veel ‘zenden’, dat hoorde meer bij vorig jaar. Wat me ook opviel was dat het dit jaar helemaal niet ging over de situatie in Israël/Gaza, terwijl ik juist dát verwacht had. Wellicht ook omdat die situatie mijzelf heel hoog zit. Ook opvallend was dat rond het Opstandingsverhaal van Jezus (naar aanleiding van de Emmaüsgangers) er wel vrij duidelijke uitleg gegeven werd door de kinderen over hoe dat nu precies gegaan was met de kruisiging, namelijk dat God er voor had gezorgd dat er een ‘instant-Jezus’ gekruisigd was en de echte Jezus was blijven leven. Hier een bijzondere parallel met het offer van Abraham/ Ibrahim waarin God/Allah voorziet in een vervanging voor de te offeren Izaak/Ismaël. Dat dit twee verschillende zonen zijn en dat de Bijbel en de Koran daarin een verschillend spoor volgen, heb ik niet benadrukt. Het was dan ook niet de intentie om te bepalen welke traditie gelijk heeft, maar om overeenkomsten te vinden. Verbindingen. En die voelde ik dit jaar sterker dan het vorig jaar.

Besluit

Dit waardevolle project Tent van tradities verdient absoluut een vervolg en een uitbreiding. Voor wat betreft concreet deze school en de dichtbijgelegen kerk zou het een idee kunnen zijn om kinderen uit de verschillende tradities elkaar te laten ontmoeten. Voor wat betreft het concept van de tent: wat is het goed dat ik als gast de diversiteit van de kinderen mocht ontdekken. Waarmee ik bedoel dat zijzelf in hun diversiteit van afkomst en etniciteit al geleerd hebben om te gaan met andere gewoonten en tradities. Een goede nuancering van mijn indruk van vorig jaar dat er op sommige punten stelligheid was, is dat ik dit jaar meer de ruimdenkendheid ervoer. En toch ook wel dat je van de gastvrijheid van de ander, soms ook tot je schaamte, veel kunt leren. En toen ik naar huis reed, dacht ik: het zou niet verkeerd zijn als er in sommige nogal Christelijke scholen ook eens een tent van tradities opgericht zou worden.