Foto: Athenagoras op de voorgrond bij de afscheidsviering van Jurgen Skov Sorensen op de achtergrond

Europese kerken intensiveren contacten met Oekraïne

Een delegatie van de Europese Kerkenconferentie gaat in januari 2024 op werkbezoek naar Oekraïne. De delegatie staat onder leiding van president van de CEC aartsbisschop Nikitas (Londen) en zal de relaties tussen de Oekraiense kerken en de andere kerken in Europa verder versterken. Het programma Pathway to Peace, waarin de vrede voor Oekraïne centraal staat, is een van de belangrijkste beleidspunten van de oecumenische koepelorganisatie.

Tijdens de halfjaarlijkse bestuursvergadering, die van 16 tot 18 november in Brussel werd gehouden, is de voortgang van het P2P (Pathway to Peace) besproken. Eerder tijdens de assemblee van de 115 lidkerken van de CEC in Tallinn (juni 2023) werd het programma gelanceerd. Er zijn drie doelen: de ontwikkeling van een netwerk van kerkleiders verbonden met Oekraïne; het registreren van beschadigd cultureel en kerkelijk erfgoed ten einde de wederopbouw op te pakken; het hernieuwd doordenken van het begrip ‘Rechtvaardige Vrede’ (Just Peace), een kernbegrip in de oecumenische traditie.

Beleidsmedewerkster Katerina Pekridou berichtte over diverse ontmoetingen en webinars in het kader van P2P. Een volgend webinar staat gepland voor 8 december, waarbij leiders van diverse religies elkaar spreken over de situatie in Oekraïne. Er is een stuurgroep gevormd, van zeven mensen onder wie twee vertegenwoordigers van Oekraïense kerken (dr. Andrii Smyrnov en dr. Pavlo Smytsnyuk), met ruimte voor nog een paar leden. Diverse kerken in Europa hebben de situatie van vrede en veiligheid in Europa op de agenda staan van eigen synoden. Charles Reed, die meegaat met de delegatie naar Oekraïne in januari, rapporteert over de situatie in februari in de landelijke koepel van de kerk van Engeland. Hij noemt een dergelijke bezinning noodzakelijk en logisch, omdat allerlei vragen rond vluchtelingen uit Oekraïne, grondstofprijzen van olie en gas, voedselprijzen, vrede en veiligheid in Europa en menselijkheid niet als losse zwerfkeien aan de orde komen, maar in de doordenking met elkaar zijn verbonden.

De Europese Kerkenconferentie krijgt vooralsnog geen subsidie vanuit EU-gelden voor de inspanningen. Stafmedewerker Pekridou merkt dat de aandacht van de politiek op dit moment gericht is op militaire hulp en vluchtelingenopvang. Het is voor de politici nog te vroeg om bijvoorbeeld aan wederopbouw van cultureel en kerkelijk erfgoed te denken. De kerken in Oekraïne waarderen het gesprek met kerken elders in Europa, maar voegen er tegelijk aan toe dat ook zij nog niet toe zijn aan zaken als verzoening.

Gevoelig

Tijdens de bestuursvergadering werd er verder gesproken over de kerkelijke contacten. De CEC betrekt de Russische Orthodoxe Kerk niet bij de gesprekken. Afgezien van de vraag of de Russen daarop zitten te wachten, is afgesproken met de Wereldraad van Kerken dat deze koepelorganisatie zich vooral op het gesprek tussen Russisch-Orthodoxe Kerk en de verschillende kerken in Oekraïne richt. Overigens is een door de Wereldraad geplande rondetafelconferentie met de Russen tot nu toe nog niet haalbaar gebleken. 

Hoe gevoelig de situatie ligt blijkt uit het feit dat de Servische Orthodoxe Kerk kort voor de assemblee een bericht heeft gestuurd van ‘suspension’. De constitutie van de CEC kent het begrip niet, maar het maakt duidelijk hoe moeilijk de contacten verlopen. Een delegatie van de CEC heeft Servië (Belgrado) dit voorjaar bezocht; onder meer voor gesprekken in de Joint Commission met de Rooms-Katholieke Kerk. Op een verzoek om overleg met de hoogste geestelijke leider van de Servisch Orthodoxe Kerk werd niet ingegaan. En de delegatie van de CEC werd in het algemeen weinig gastvrij ontvangen toen men zich meldde in Belgrado. Het is bekend dat de Servische Orthodoxe Kerk solidair is met de Russisch-Orthodoxe Kerk, men hoort bij het patriarchaat van Moskou en heeft daar ook een financieel belang bij.  De toetreding van de onafhankelijke Oekraïense Orthodoxe Kerk in de CEC is een doorn in het oog van de Servische en de Russische Kerk.

Charta Oecumenica

De Joint Commission (Gezamenlijke Commissie), die dit voorjaar in Belgrado bijeen kwam, heeft gesproken over de Charta Oecumenica. De Charta is twintig jaar geleden vastgesteld als geloofsdocument van de Rooms-Katholieke Kerk in Europa en de lidkerken van de Europese Kerkenconferentie. Het is de bedoeling om de tekst te actualiseren. De situatie in Europa is ondertussen ingrijpend veranderd door de oorlogen die er woeden, de klimaatcrisis en andere thema’s. Een actualisatie van de tekst is ook interessant met het oog op het jaar 2025, waarop de kerken herdenken dat de geloofsbelijdenis van Nicea 1700 jaar oud is.

Er is een gemengde commissie van zes personen, vanuit de CEC doen mee Oecumnius Amandatidis (Ecumenisch Patriarchaat), Lea Schlenker (EKD) en David White (Kerk van Engeland). De groep treedt in het voorjaar van 2024 een eerste keer naar buiten. Het bestuur sprak over de vraag of er in 2026 een speciale oecumenische synode voor Europa moet worden gehouden. De Rooms-Katholieke Kerk in Polen zou bereid zijn als gastheer op te treden. Aan de andere kant is het de vraag of de CEC met een bescheiden staf van 8 fte van wie 2,5 inhoudelijke medewerkers in staat is zo’n synode te organiseren naast de vijfjaarlijkse assemblee die in 2028 op de rol staat. Vooralsnog werd gezegd dat je bij feestelijkheden en bezinning op een nieuwe Charta niet per se aan een klassiek format van een oecumenische synode hoeft te denken.

De Charta Oecumenica dient verder als verzameldocument om allerlei thema’s die door de assemblee in Tallinn zijn vastgesteld te bundelen. Het gaat dan onder meer om thema’s als AI, educatie, vluchtelingen en klimaatveiligheid. Vanuit een gemeenschappelijk confessioneel kader kunnen de kerken de praktische inspanningen met elkaar uitwisselen en elkaar daarin versterken.

Personen

Het bestuur nam op 17 november afscheid van de huidige secretaris-generaal dr. Jurgen Skov Sorensen. De Deen treedt per 31 december 2023 terug. Hij gaat werken voor een kerkelijk softwarebureau in Denemarken. Hij nam afscheid met een dankdienst in de Europese kapel in Brussel en aansluitend een receptie.

Het bestuur stelde het profiel vast voor een nieuwe secretaris-generaal. Men denkt meer aan een manager dan aan een theoloog. De nieuwe leider moet de huidige projecten stroomlijnen en de contacten met de EU uitbouwen. Men verwacht de vacature binnenkort te openen en de termijn van reactie zal vervolgens circa 15 januari aflopen.

Het bestuur kwam voor het eerst bijeen voor een meerdaags overleg. Daarom zijn er ook diverse interne verantwoordelijkheden verdeeld. Er is een financiële commissie, een personeelscommissie en een nominatiecommissie. Er zijn enkele leden aangewezen om deel te nemen aan de Joint Commission met de Rooms-Katholieke Kerk.

Relaties

Al eerder voorafgaand aan de assemblee in Tallinn kon er een punt worden gezet achter een langlopende reorganisatie. De CEC wil een kerkelijke organisatie zijn. Het bestuur stelde een tekst vast waarmee men relaties kan aangaan voor preferred partners. Organisaties als ECEN (klimaat), CCME (vluchtelingen) en Church and Peace (vrede) kunnen op zo’n manier een eenduidige relatie aangaan met de Europese Kerkenconferentie.

Geld

De huidige secretaris-generaal gaf eerder aan dat de financiën van de Europese Kerkenconferentie onder druk staan. Toch kon er voor 2024 een sluitende begroting worden vastgesteld. Het gaat om een omzet van ongeveer 1,2 miljoen euro. Ook de assemblee van Tallinn kon zonder verliezen worden afgesloten. Er was in totaal zo’n 700.000 euro met het event gemoeid.

Liturgie

De bestuursvergaderingen werden ingekaderd met een liturgisch moment. Tijdens één van deze spirituele momenten kreeg Triin Käpp uit Estland het woord. Ze bracht een tekst naar voren door haar vertaald vanuit het Fins waarin een jongetje praat tegen een kaars. Hieronder deze tekst:

Lieve aardige kaars
- als jij bij me bent in deze kamer,
ben ik niet bang.
Aardige kaars,
als jij mijn hand verwarmt,
voel ik me goed.
Het zou aardig zijn als ik zo licht en warmte kan geven
zoals jij dat kunt.

Aardige kaars
- je bent vandaag kleiner dan gisteren.
Moet je huilen?
Zoiets als een traan drupte naar beneden….
Moet je huilen omdat je steeds minder wordt,
kleiner en kleiner?

Maar als ik groter ben,
zal ik net zo zijn als mijn vader.
En dan zal ik de wereld laten zien,
waartoe ik in staat ben,
en iedereen zal naar me opkijken.

Aardige kaars, Je bent nu echt een klein, klein kaarsje.
Ik zou je willen uitblazen, maar ik heb je nodig.
Als het donker en koud is, heb ik je nodig,
want jij geeft me licht en warmte.

Zou het kunnen zijn,
dat we zelf steeds kleiner moeten worden,
om licht te geven en warmte?

(origineel van M. Lähteenkorva) 

Foto: links ds. Simone de Giuseppe (christelijke evangelische baptistenunie van Italië) en rechts ds. Claire des Mesnards (verenigde protestantse kerk van Frankrijk)

Foto: links ds. br. Garegin Hambardzumyan (Armeense apostolische kerk) en rechts archimandrite Iakovos Andriopoulos (kerk van Griekenland)

Foto: Een deel van het bestuur terwijl Elizabeta Kitanovic het boek 'Alternatives to Populism from a Human Rights Perspective' omhoog houdt, dat recent dit jaar is verschenen

Foto: aartsbisschop Nikitas van Thyateira en Groot-Brittanië van het oecumenisch patriarchaat, de voorzitter van de CEC

Foto: priester Krzysztof Pikulski (Poolse oud-katholieke kerk) tijdens een 'vrij' moment tegenover de kathedraal van Brussel, waarvan de architectuur zo goed aansluit bij het kerkgebouw

Foto: Charles Reed (Kerk van Engeland) tijdens een lunchbreak in gesprek met ds. Claire des Mesnards