Foto: associatieve foto bij AI

AI als hulpmiddel voor de kerk

Kunstmatige intelligentie laat zich op allerlei manieren gebruiken voor de kerk. Hans van Solkema gaf tijdens een digitale ontmoeting op 10 november 2025 daar een handvol voorbeelden van uit zijn werk als gemeentepredikant en interim-predikant. Hij laat vergaderingen opnemen, transcriberen en samenvatten tot notulen. Hij legt bezoekverslagen vast. En met de startweek heeft hij voor  het eerst een integrale preek laten schrijven door AI.

Dat schrijven van een preek wil niet zeggen, dat je het initiatief uit handen geeft en bij een apparaat neerlegt. Hij had zelf de bronteksten al bestudeerd en gekeken wat er zoal over de tekst werd gezegd. Daardoor kon hij gericht vervolgopdrachten (prompts) geven aan AI om de meditatie te perfectioneren. AI verwerkte Hans zijn theologische invallen, associaties, en verwerkte de informatie op de manier zoals Hans het formuleerde, zodat er een tekst ontstond waarop de instructeur zelf ‘ja en amen’ kon zeggen.

Je kan je een ‘bedrieger’ voelen, last krijgen van het imposter-syndroom. Je kan ook zeggen dat je doet wat ghostwriters doen als ze een tekst uitwerken voor iemand. Een stuk krijgt de inborst van degene die de essentie aanreikt, terwijl het handwerk verder door de computer wordt gedaan.

Klaas van der Kamp hield een peiling aan het begin van de digitale ontmoeting. Daaruit bleek dat de meerderheid AI tot nu toe links laat liggen voor het kerkenwerk. Zelf opende hij de bijeenkomst met een limerick geschreven door ChatGPT en een gebed gemaakt door Co-Pilot. Hij verwees naar Charta Oecumenica, het document van de Europese kerken, dat afgelopen week in Rome is ondertekend. De kerken spreken daarin uit prioriteit te geven aan kunstmatige intelligentie om er genuanceerd gebruik van te kunnen maken.

Hans van Solkema legde uit wat AI feitelijk is. Het is een taalmodel, dat op basis van brede input voorspellingen kan doen over woorden die logischerwijs moeten volgen op gestelde vragen. AI doet dus voorspellingen en kan er dus ook naast zitten met een voorspelling. AI kan hallucineren, zo vatte Hans van Solkema samen.

Hij ging verder in op de kritiek die men kan hebben op AI. Micha geeft vijftien overwegingen om Ai niet te gebruiken. Het diaconale werk wijst op de risico’s van big tech. Je maakt je afhankelijk van enkele grote technologische bedrijven. Het proces kost veel energie. De auteursrechten zijn niet goed geregeld. En wat zullen uiteindelijk de maatschappelijke gevolgen zijn?

Ook vanuit de 35 deelnemers aan de internet-ontmoeting kwamen er terughoudende vragen. Is de privacy wel goed geregeld? Moeten we niet zuinig blijven op taal? Is het voordeel van de efficiency wel in balans met de prijs die je ecologisch en mentaal betaalt? Ontstaat er niet een versmald beeld van kennis? Moet je per se meedoen of zou je niet beter vanaf de zijlijn een kritische kanttekening kunnen plaatsen?

Er waren ook opmerkingen te beluisteren in lijn met AI. Je kan zelf wel terughoudend omgaan met AI, dan nog zijn er gemeenteleden die zich de techniek van prompts schrijven al lang eigen hebben gemaakt, verwoordde een predikant. Een ander stelde de vraag of de mogelijkheden van een betaalde versie beduidend beter zijn dan de versie waarvan je gratis gebruik mag maken. Hans van Solkema zei dat hij zelf een maandabonnement bij ChatGPT heeft afgesloten voor 23 euro. Je kan dan als eis stellen dat men jouw input niet mag gebruiken voor vernieuwing van teksten. Van Solkema gaf zelf aan te kiezen voor het zich laten informeren over AI. Je kan de technische ontwikkelingen moeilijk tegenhouden. En je kan – als je de techniek goed gebruikt – baat hebben bij AI. Tenslotte zijn theologen altijd bezig met vormen van co creatie. Dus in die zin is er niets nieuws onder de zon.

Achter de techniek kan je allerlei theologische en filosofische vragen stellen. AI gebruikt taal zonder ervaring en zonder ziel. Dat roept de vraag op: Wat maakt menselijke taal bezield? Het antwoord op die vraag zou wel eens precies de bestaansgrond kunnen zijn van de theologie. De theologie is nodig om met vragen van de ziel om te gaan.

Hans van Solkema wees op de mogelijkheid een gratis online cursus van de overheid te volgen via www.ai-cursus.nl. Hij bood aan om met geïnteresseerden een praktische workshop te organiseren van bijvoorbeeld een dag (h.v.solkema@solburg.nl).

Wie de powerpoint wil zien, die Hans van Solkema gebruikte: klik hier.
Wie de persoonlijke aantekeningen wil lezen, die Hans van Solkema daarbij hanteerde: klik hier.
Hieronder nog enkele van de aantekeningen die Klaas van der Kamp gebruikte bij de opening en sluiting.

----

Hartelijk welkom, AI-geïnteresseerde collegae, mede-gelovigen,

Ik heb op ChatGPT de prompt (opdracht) geschreven: Schrijf een limerick over het gebruik van AI in de kerk vanuit de plaats Vriezenveen. En een tweede limerick over kunstmatige intelligentie vanuit de plaats Swifterbant. Ik lees de eerste tekst om mee te openen:

In Vriezenveen riep men: “’t is gek,
er preekt nu een (ro)bot in de kerk!”
Hij spreekt zonder zonde,
maar wél met wat monden—
van Google tot God in één werk!

Ik heb ook op Co-Pilot een prompt geschreven: Kan je een gebed afdrukken met niet meer dan tien regels van een theoloog, of iemand anders over een eerlijk gebruik van AI? Ik lees u zes regels als gebed:

Heer van wijsheid en waarheid,
U die ons inzicht schenkt en technologie laat bloeien,
Help ons AI te gebruiken met rechtvaardigheid en compassie.
Bewaar ons voor hebzucht, misleiding en machtsmisbruik.
Laat algoritmes geen mensen overheersen,
Maar dienen tot welzijn van allen.
Amen.

Af en toe spreek ik ds. Hans van Solkema uit Heino. Hij is oud-preses van onze classis, vervangend lid van de generale synode en heeft mij ooit bevestigd als classispredikant. Hij is ook interim-predikant en we overleggen over plaatsen in Overijssel-Flevoland waar hij interim-werk doet. Hij heeft in de casual talk bij dat soort ontmoetingen af en toe gezegd dat hij het leuk vindt om zich te verdiepen in AI en kerk. De laatste keer dat het gebeurde sprong bij mij de vonk. En ik zei: ‘We hebben af en toe lunchontmoetingen met pastores; maar waarom zouden we elkaar niet een keer digitaal ontmoeten om over dit onderwerp te praten? Gewoon eenmalig. Om elkaar te inspireren en te prikkelen?’ Hans stemde toe. En zo is deze ontmoeting geboren.

Het thema AI is belangrijk. Ik zit als classispredikant in de Europese Raad van Kerken, de CEC. Deze kerken (127 in totaal waaronder de PKN) hebben afgelopen week in Rome een soort focustekst getekend, de Charta Oecumenica. Daarin staan de belangrijkste thema’s voor ons als kerken in Europa. Ik lees daar één zin uit voor: We mogen hoop en angst met betrekking tot nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, met elkaar in balans brengen. We doen dat vanuit Jezus’ visie op een bloeiende mensheid, met respect voor de integriteit en de aangeboren waardigheid van de persoon, de relaties en de menselijke kennis’. En in diezelfde lijn heeft CALL (Church Action on Labour and Life), een partner van de CEC in 2023 een bezinning uitgebracht onder de titel ‘A Digitalisation which serves Lifes and the Well-being of Societies and Workplaces’. Ik zal de link daarvan in het digitale verslag van deze ontmoeting opnemen. (Zie website: Downloads - Wellbeing of digitalized societies and workplaces)  Dan kunnen geïnteresseerden het nog eens nalezen.

Ter afsluiting ook een limerick.

In Swifterbant klonk de ouderling stoer:
“AI helpt ons bij Schrift en bij koor!”
Maar toen sprak het script:
“Uw zonde is getypt,”
zei men: “Zo genadig was ’t nooit tevoor!”